Bharat Ratna Puraskar :भारत रत्न पुरस्कार विषयी सविस्तर माहिती:-
Bharat Ratna Puraskar:- भारत रत्न पुरस्कार हा भारतामधील सर्वोच्च नागरी पुरस्कार आहे. भारत रत्न पुरस्काराची सूरवात 1954 मध्ये झाली. तत्कालीन राष्ट्रपती डॉ.राजेंद्र प्रसाद यांनी त्याची घोषणा केली होती. भारत रत्न हा पुरस्कार 26 जानेवारी म्हणजे भारताच्या प्रजासत्ताक दिनी राष्ट्रपतीच्या हस्ते देण्यात येतो. भारतरत्न पुरस्कार समितीच्या सल्ल्यानुसार भारताचे पंतप्रधान पुरस्काराचा निर्णय घेतात व राष्ट्रपतीला शिफारस करतात. समितीमध्ये राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, गृहमंत्री आणि लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते यांचा समावेश असतो.
Bharat Ratna Puraskar : भारत रत्न पुरस्कार सूरवात :-
भारत रत्न पुरस्काराची सुरवात 1954 मध्ये झाली. तत्कालीन राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी त्यासबंधी घोषणा केली होती. सुरवातीला हा पुरस्कार हयात व्यक्तीला देण्यात येत आसे पण 1955 साली यामध्ये लगेचच सुधारणा करून मरणोत्तरही हा पुरस्कार दिला जाईल आशी सुधारणा करण्यात आली. भारतरत्न पुरस्कारामध्ये आणखी एक सुधारणा करण्यात आली ती म्हणजे आगोदर हा पुरस्कार कला, राजकारण, साहित्य व विज्ञान या क्षेत्रामध्ये दिला जात आसे पण 2011साली यामध्ये सुधारणा करून मानव कल्याणासाठी उत्कृष्ट कार्य करणाऱ्या कोणत्याही क्षेत्रातील व्यक्तीला हा पुरस्कार देण्याचे ठरविले.
Bharat Ratna Puraskar : भारत रत्न पुरस्कार स्वरूप :-
भारत रत्न पुरस्कार प्राप्त व्यक्तीला राष्ट्रपतीची सही असलेले सन्मानपत्र (सनद) व पदक मिळते. हे पदक कांस्य या धातूचे बनलेले असते. भारत रत्न पदकाचा आकार पिंपळाच्या पानाचा असतो. पदकाच्या वरच्या बाजूला प्लैटिनम धातूपासून बनलेला उगवता सूर्य असतो. त्याखाली “भारत रत्न” आसे लिहलेले असते. पदकाच्या मागच्या बाजूला भारताचे राष्ट्रीय चिन्ह चार सिहांची राजमुद्रा व आदर्श घोषवाक्य ” सत्यमेव जयते ” कोरलेले असते. पदकाच्या कडा व राजमुद्रा प्लैटिनम धातूच्या असतात. भारत रत्न पुरस्कारामध्ये देण्यात येणारे पदक प. बंगाल मधील अलीपूर येथील टांकसाळ मध्ये बनवण्यात येते. भारत रत्न पुरस्कारामध्ये कोणतीही धनराशी मिळत नाही.
भारत रत्न पुरस्कार प्राप्त व्यक्तीला मिळणाऱ्या सुविधा :-
- भारतीय प्रजासत्ताक दिन व स्वातंत्र्य दिन समारंभात सन्मानीय अतिथी.
- संसदेच्या बैठका व सत्रामध्ये सहभागी होण्याची सवलत.
- भारतमध्ये कोठेही जाण्यासाठी मोफत प्रथम श्रेणी विमान व रेल्वे प्रवास
- पंतप्रधानाच्या वेतना एवढे किंवा त्याच्या 50% एवढे निवृत्ती वेतन.
- माजी पंतप्रधान, केंद्र सरकारमधील कॅबिनेट स्तराचे मंत्री, लोकसभा व राज्यसभेतील प्रमुख विरोधी पक्षनेता, भारतीय योजना आयोगाचे डेप्युटी चेरमन आणि राज्यांचे मुख्यमंत्री यांच्या नंतरच्या सातव्या स्थानाच्या दर्जाचा सन्मान ‘भारतरत्न’ प्राप्त व्यक्तीला दिलेला आहे.
- आवश्यकतेनुसार Z श्रेणीची सुरक्षा
Bharat Ratna Puraskar List : भारत रत्न पुरस्कार यादी:-
| भारत रत्न पुरस्कार प्राप्त व्यक्ती यादी :- 1954 ते 2024 | |||||
| क्रमांक | विजेते | पुरस्कृत वर्ष | क्षेत्र | ||
| 1) | डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन | 1954 | भारताचे प्रथम उपराष्ट्रपती | ||
| 2) | चक्रवर्ती राजगोपालचारी | 1954 | शेवटचे गव्हर्नर जनरल. | ||
| 3) | डॉ. C.V.रमण | 1954 | विज्ञान | ||
| 4) | डॉ. भगवान दास | 1955 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील महान नेते | ||
| 5) | डॉ. मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या | 1955 | प्रथम अभियंता व बँक ऑफ म्हैसूर चे संस्थापक | ||
| 6) | पं. जवाहरलाल नेहरू | 1955 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील प्रमुख नेते व भारताचे प्रथम पंतप्रधान | ||
| 7) | गोविंद वल्लभ पंत | 1957 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व उत्तर प्रदेश चे प्रथम मुख्यमंत्री | ||
| 8) | धोंडो केशव कर्वे | 1958 | समाजसुधारक | ||
| 9) | डॉ. बिधान चंद्र रॉय | 1961 | पश्चिम बंगालचे पहिले मुख्यमंत्री | ||
| 10) | पुरुषोत्तम दास टंडन | 1961 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते | ||
| 11) | डॉ. राजेंद्र प्रसाद | 1962 | भारताचे प्रथम राष्ट्रपती | ||
| 12) | डॉ. झाकिर हुसेन | 1963 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते | ||
| 13) | महामहोपाध्याय पांडुरंग वामन काणे | 1963 | शिक्षणप्रसारक | ||
| 14) | लाल बहादूर शास्त्री (प्रथम मरणोत्तर ) | 1966 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे दुसरे पंतप्रधान | ||
| 15) | इंदिरा गांधी | 1971 | भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान | ||
| 16) | वराहगिरी वेंकट गिरी | 1975 | भरताचे चौथे राष्ट्रपती | ||
| 17) | के. कामराज (मरणोत्तर) | 1976 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व मद्रास राज्याचे मुख्यमंत्री | ||
| 18) | मदर तेरेसा | 1980 | समाजसेवक व मिशनरीज ऑफ चॅरिटीच्या संस्थापक | ||
| 19) | आचार्य विनोबा भावे (मरणोत्तर) | 1983 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व समाजसुधारक | ||
| 20) | खान अब्दुल गफार खान | 1987 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील पहिले बिगर भारतीय नेते | ||
| 21) | एम.जी. रामचंद्रन (मरणोत्तर) | 1988 | तमिळ चित्रपट अभिनेते व तमिळनाडू राज्याचे मुख्यमंत्री | ||
| २२) | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (मरणोत्तर) | 1990 | भारतीय संविधानाचे जनक, मानवी हक्कांचे कैवारी, अर्थशास्त्रज्ञ व भारताचे पहिले कायदामंत्री | ||
| 23) | नेल्सन मंडेला | 1990 | वर्णभेद विरोधी चळवळीचे प्रणेते, द. आफ्रिकेचे पहिले कृष्णवर्णीय राष्ट्राध्यक्ष | ||
| 24) | राजीव गांधी (मरणोत्तर) | 1991 | भरताचे सातवे पंतप्रधान | ||
| 25) | सरदार वल्लभ भाई पटेल (मरणोत्तर) | 1991 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे पहिले गृहमंत्री | ||
| 26) | मोरारजी देसाई | 1991 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे पाचवे पंतप्रधान | ||
| 27) | मौलाना अबुल कलाम आझाद (मरणोत्तर) | 1992 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे पहिले शिक्षणमंत्री | ||
| 28) | जे. आर. डी. टाटा | 1992 | उद्योजक | ||
| 29) | सत्यजित रे | 1992 | बंगाली चित्रपट निर्माते | ||
| 30) | डॉ. ए.पी .जे. अब्दुल कलाम | 1997 | थोर शास्त्रज्ञ व भारताचे ११वे राष्ट्रपती | ||
| 31) | गुलझारीलाल नंदा | 1997 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे पंतप्रधान | ||
| 32) | अरुणा असफ अली (मरणोत्तर) | 1997 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेत्या | ||
| 33) | एम. एस. सुब्बलक्ष्मी | 1998 | संगीत (कर्नाटक शैलीतील गायिका) | ||
| 34) | चिदंबरम सुब्रमण्यम | 1998 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व भारताचे कृषीमंत्री | ||
| 35) | जयप्रकाश नारायण (मरणोत्तर) | 1999 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते | ||
| 36) | रवी शंकर | 1999 | प्रसिद्ध सितारवादक | ||
| 37) | अमर्त्य सेन | 1999 | प्रसिद्ध अर्थतज्ज्ञ | ||
| 38) | गोपीनाथ बोरदोलोई (मरणोत्तर) | 1999 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते व आसामचे मुख्यमंत्री | ||
| 39) | लता मंगेशकर | 2001 | संगीत ( पार्श्वगायिका) | ||
| 40) | बिस्मिल्ला खान | 2001 | सनईवादक | ||
| 41) | भीमसेन जोशी | 2008 | शास्त्रीय गायक | ||
| 42) | सी. एन.आर.राव | 2014 | शास्त्रज्ञ | ||
| 43) | सचिन तेंडूलकर | 2014 | खेळाडू | ||
| 44) | मदन मोहन मालवीय (मरणोत्तर) | 2015 | भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील नेते, बनारस हिंदू विद्यापीठाचे संस्थापक | ||
| 45) | अटलबिहारी वाजपेयी | 2015 | भारताचे पंतप्रधान | ||
| 46) | नानाजी देशमुख (मरणोत्तर) | 2019 | सामाजिक कार्यकर्ते | ||
| 47) | भूपेन हजारिका (मरणोत्तर) | 2019 | गायक | ||
| 48) | प्रणव मुखर्जी | 2019 | भारताचे १३ वे राष्ट्रपती | ||
| 49) | कर्पुरी ठाकूर (मरणोत्तर) | 2024 | बिहारचे 11 वे मुख्यमंत्री | ||
| 50) | लालकृष्ण अडवाणी | 2024 | माजी उप-पंतप्रधान | ||
| 51) | पी. व्ही. नरसिंहराव (मरणोत्तर) | 2024 | माजी पंतप्रधान | ||
| 52) | चौधरी चरण सिंह (मरणोत्तर) | 2024 | माजी पंतप्रधान | ||
| 53) | एम. एस. स्वामिनाथन (मरणोत्तर) | 2024 | भारतीय कृषी शास्त्रज्ञ | ||
भारत रत्न पुरस्कारा विषयी काही महत्वाचे:-
- भारतरत्न हा शब्द नावाआधी लिहिण्याचा एक पदवी किंवा किताब म्हणून वापरता येत नाही.
- इ.स. १९९२ साली सुभाषचंद्र बोस यांच्या नावाची ‘भारतरत्न’ पुरस्कारासाठी घोषणा करण्यात आली होती. परंतु नेताजींच्या मृत्यूचा कुठलाही पुरावा उपलब्ध नसल्याने व त्यांच्या कुटुंबीयांच्या विरोधामुळे त्यांचे नाव मागे घेण्यात आले.
- एखाद्या व्यक्तीला दिले गेलेले पदक काढून घेण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना असतो.
- एकदा काढून घेतलेले पदक पुन्हा त्या व्यक्तीला परत करण्याचा अधिकारही राष्ट्रपतींना आसतो.
- जात, व्यावसायिक प्रतिष्ठा, लिंगभेद यापैकी कशाचाही परिणाम या पुरस्काराची पात्र व्यक्ती ठरविताना होणार नाही.
FAQs:-
► प्रथम मरणोत्तर भारत रत्न पुरस्कार कोणाला मिळाला आहे ?
प्रथम मरणोत्तर भारत रत्न पुरस्कार “लाल बहादूर शास्त्री” यांना मिळाला आहे.
► भारत रत्न पुरस्कार प्रथम कोणत्या महिलेला मिळाला आहे ?
प्रथम भारत रत्न महिला पुरस्कार “इंदिरा गांधी ” यांना मिळाला आहे
► आतापर्यंत एकूण किती व्यक्तींना भारत रत्न पुरस्कार मिळाला आहे ?
आतापर्यंत एकूण 53 व्यक्तींना भारत रत्न पुरस्कार मिळाला आहे ?
अधिक माहितीसाठी हे पाहा :-
अधिक माहितीसाठी हे वाचा:- Click Here
हे ही वाचा :-
► Maharashtra Bhushan Puraskar : महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार 1995 ते 2023 संपूर्ण माहिती.
► Rrb Technician Recruitment 2024: रेल्वे मध्ये Technician या पदाच्या 9000 जागांसाठी भरती …
1 thought on “Bharat Ratna Puraskar: भारत रत्न पुरस्कार 1954 ते 2024 संपूर्ण माहिती.”